کد مطلب:224125 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:268
محیط علم و دانش در عصر مأمون
مطالب گذشته مقدماتی بود كه ما را به منظور اصلی نزدیك می كند و در این فصل آغاز مطلب می شود تا به مقصد كه تأثیر شخصیت حضرت ثامن الحجج علیه السلام درعصر مامون و آثار فیوضات و بركات باقیه تعلمیات آن حضرت است برسیم و تشریح كنیم باید دید محیط علمی عصر مامون چگونه بوده؟
[ صفحه 6]
این جا باید دو جبهه مؤثر در نظر گرفته شود - اول نتیجه اقدامات علمی گذشته گان در این عصر و دوم سبك عمل مأمون در نشر معارف و علوم اسلامی - و لذا ناگزیر از دو مقدمه هستم.
-مقدمه اول
سیر تكامل علوم اسلامی از مكتب علوی به مكتب جعفری تا مكتب رضوی اسلام اشعه تابناك خود را بر فراز شهرها و كشورها تابید و تمدن های ملل دیگر را در دریای بی پایان علم و حكمت و فلسفه و مدنیت خود مستهلك گردانید و با سیاست و نظم و ادب و علم و حكمت و جنبش های دینی و نهضت های سیاسی و جهانگیری و حفظ و تزیید صنایع و فنون مزایای تمدن بشری همه را مطیع و فرمانبردار خود نمود.
از ملل با عظمت دنیا و سلاطین جهانگیر و متمدن باسابقه عالم ایران بود كه آن روز در دنیای قدیم دستی داشت و یك طرف دنیا در زیر فرمان او و طرف دیگر زیر سلطه روم بود و این هر دو نیز خواهی نخواهی به اسلام گرویدند.
اما ایرانیان چون دارای استعداد و جربوزه وحدت ذهن و شدت ذكاء و فهم هستند از این راز تكامل معنوی كه اسلام تحفه برای بشر آورد آگاه شدند و خوب درك كردند كه حقیقت و محض اسلام در خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله محفوظ است و لذا به تبعیت سلمان فارسی جهانگرد و جهاندیده طالب حقیقت گوهر وجود علی بن ابیطالب امیرالمؤمنین علیه السلام را شناختند و از خاندان او منفك نشدند و در تمام تحولات سیاسی ادوار بعدهم خود را منتسب به این خاندان نموده و در 14 قرن تطورات تاریخی و در هر قسمت سلطنت حتی ملوك الطوایفی ایران این حقیقت را به اثبات رساندند چنانچه امروزهم قرن ها است كشور ایران افتخار تشیع و دوستی و پیروی باب مدینه علم را دارد و از دانشگاه جعفری كه در حقیقت واضع و صانع این شریعت بوده بهره مند می گردند.
ایرانیان در تحولات تاریخی خود را از مهلكه سلطه بنی امیه نجات دادند و رشته سلطنت را گرفته به دست بنی عباس سپردند و همین كه انحراف آن ها مخصوصا در انتخاب ولایتعهدی علی بن موسی الرضا علیه السلام وقتی آن حضرت مشاهده كردند شانه از زیر بار اطاعت خالی كرده استقلال خود را با تمام مزایائی كه در اسلام به وجود آمده بود به دست آوردند.
یكی از منابع بی پایان كه سرمایه مدنیت دنیای بشریت شد علوم و فرهنگ و ادب اسلامی بود كه ایرانیان در آن سهمی بزرگ داشتند زیرا از بزرگترین مكتب اسلام یعنی امیرالمؤمنین علی علیه السلام كسب علوم و فلسفه و حكمت كرده و سپس از خاندان آن حضرت اقسام و انواع علوم و فنون را به دست آوردند و با كمك و معاضدت ایرانیان بوده كه خلفای عباسی توانستند كتب تمام
[ صفحه 7]
ملل راقیه جهان و حكما و علماء و دانشمندان پیشین را تهیه و ترجمه و نشر بدهند - ایرانیان شیعه بودند كه قوه استعداد فطری خویش را به كار برده تمام مآثر آن را به خود اختصاص دادند سیاست و علم را در دست گرفته حتی ادب عرب را كه سرمایه همین تعلیمات عالیه بود به دست آورده و در زبان و ادب و لغت و فرهنگ و صرف و نحو زبان عرب كتبی تألیف كردند كه خود اعراب به دانشمندان ایران محتاج گردیدند - هر علمی از علوم و هر فنی از فنون حتی علوم و آداب و رسوم و شئون ملی خاصه و آداب شریعت مهارت و عظمت یافتند و زمام قدرت علم و دانش را به دست گرفتند به طوری كه اساتید دانشگاههای بزرگ اسلام مانند بغداد - قاهره - بصره - اندلس - زیتون - دمشق و غیره ایرانیان با عظمتی بودند كه هنوز نامشان سرلوحه افتخار است نه تنها در علوم و فنون حكمت و فلسفه و ریاضی و طب و غیره بلكه در كوچكترین اصول زندگی و روش پرورش و آداب معاشرت و خانه داری و احوال شخصی و تربیت فرزند و آن چه كه لازم زندگی فرد و اجتماع بود همه را تحت قواعد منظمی آورده در آن تألیف و تصنیف كرده و با خلاف خود و نسل آینده هدیه نموده اند ایرانی در بدایت امر مغلوب عرب شد ولی به بركت اسلام غالب بر عرب و همه جهان گردید زیرا زمام علم و دانش را به دست گرفت و فردوسی بزرگترین سخن سرای نامی ایران گوید:
گر چه زجور خلفا سوختیم
ز آل علی معرفت آموختیم
سیر تكامل علوم اسلامی از آغاز پرتوافكن اشعه تابناك اسلام شروع می شود كه علوم و فنون را به صورت صدها هزار حدیث تعلیم مسلمین كردند و سیاست تأسیس سقیفه بنی ساعده راه را بر مسلمین منحرف ساخت و در كشمكش اختلاف خلافت علوم و فنون متوقف گردید و فقط روی حدیث و آیات دور می زد این اختلاف در دوره بنی امیه شدت گرفت به طوری كه علی بن ابیطالب علیه السلام بزرگترین استاد مكتب اسلام خانه نشین شده و حفظ مقام سلطنت به منطوقه الملك عقیم معاویه را بر آن داشت كه تا آن جا كه می توانست علی و تابعین او را در مضیقه نگاه دارد و از بیان حقایق علم و حدیث و قرآن بكاهد - قریب نیم قرن وضع در نهایت دشواری گذشت حضرت علی علیه السلام و حضرت مجتبی علیه السلام شهید شدند و امام حسین علیه السلام قیام كرده تا این حقیقت را بر مردم ثابت نمود چنانچه امروز پس از 14 قرن بر تمام مسلمین كه به تاریخ آشنائی دارند مطلف مكشوف شده است دوران بنی امیه علم و ادب از بین رفت تا به بنی عباس رسید آن ها همین كه بر اریكه خلافت مستقر شدند اسلام توسعه یافت به دستیاری ایرانیان علوم و تمدن و فرهنگ و
[ صفحه 8]
كتب ملل مغلوب در اسلام تمركز داده شد و چون درآمد خزانه دولت هم كافی بوده از دانشمندان حمایت كردند تا تمام كتب علمی و فنی و فلسفی ملل مغلوب ترجمه ی شد سپس با تعلیمات عالیه اسلام توافق دادند و آن چه كه اختلاف داشت بیشتر را از بین بردند.
[ صفحه 6]
این جا باید دو جبهه مؤثر در نظر گرفته شود - اول نتیجه اقدامات علمی گذشته گان در این عصر و دوم سبك عمل مأمون در نشر معارف و علوم اسلامی - و لذا ناگزیر از دو مقدمه هستم.
-مقدمه اول
سیر تكامل علوم اسلامی از مكتب علوی به مكتب جعفری تا مكتب رضوی اسلام اشعه تابناك خود را بر فراز شهرها و كشورها تابید و تمدن های ملل دیگر را در دریای بی پایان علم و حكمت و فلسفه و مدنیت خود مستهلك گردانید و با سیاست و نظم و ادب و علم و حكمت و جنبش های دینی و نهضت های سیاسی و جهانگیری و حفظ و تزیید صنایع و فنون مزایای تمدن بشری همه را مطیع و فرمانبردار خود نمود.
از ملل با عظمت دنیا و سلاطین جهانگیر و متمدن باسابقه عالم ایران بود كه آن روز در دنیای قدیم دستی داشت و یك طرف دنیا در زیر فرمان او و طرف دیگر زیر سلطه روم بود و این هر دو نیز خواهی نخواهی به اسلام گرویدند.
اما ایرانیان چون دارای استعداد و جربوزه وحدت ذهن و شدت ذكاء و فهم هستند از این راز تكامل معنوی كه اسلام تحفه برای بشر آورد آگاه شدند و خوب درك كردند كه حقیقت و محض اسلام در خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله محفوظ است و لذا به تبعیت سلمان فارسی جهانگرد و جهاندیده طالب حقیقت گوهر وجود علی بن ابیطالب امیرالمؤمنین علیه السلام را شناختند و از خاندان او منفك نشدند و در تمام تحولات سیاسی ادوار بعدهم خود را منتسب به این خاندان نموده و در 14 قرن تطورات تاریخی و در هر قسمت سلطنت حتی ملوك الطوایفی ایران این حقیقت را به اثبات رساندند چنانچه امروزهم قرن ها است كشور ایران افتخار تشیع و دوستی و پیروی باب مدینه علم را دارد و از دانشگاه جعفری كه در حقیقت واضع و صانع این شریعت بوده بهره مند می گردند.
ایرانیان در تحولات تاریخی خود را از مهلكه سلطه بنی امیه نجات دادند و رشته سلطنت را گرفته به دست بنی عباس سپردند و همین كه انحراف آن ها مخصوصا در انتخاب ولایتعهدی علی بن موسی الرضا علیه السلام وقتی آن حضرت مشاهده كردند شانه از زیر بار اطاعت خالی كرده استقلال خود را با تمام مزایائی كه در اسلام به وجود آمده بود به دست آوردند.
یكی از منابع بی پایان كه سرمایه مدنیت دنیای بشریت شد علوم و فرهنگ و ادب اسلامی بود كه ایرانیان در آن سهمی بزرگ داشتند زیرا از بزرگترین مكتب اسلام یعنی امیرالمؤمنین علی علیه السلام كسب علوم و فلسفه و حكمت كرده و سپس از خاندان آن حضرت اقسام و انواع علوم و فنون را به دست آوردند و با كمك و معاضدت ایرانیان بوده كه خلفای عباسی توانستند كتب تمام
[ صفحه 7]
ملل راقیه جهان و حكما و علماء و دانشمندان پیشین را تهیه و ترجمه و نشر بدهند - ایرانیان شیعه بودند كه قوه استعداد فطری خویش را به كار برده تمام مآثر آن را به خود اختصاص دادند سیاست و علم را در دست گرفته حتی ادب عرب را كه سرمایه همین تعلیمات عالیه بود به دست آورده و در زبان و ادب و لغت و فرهنگ و صرف و نحو زبان عرب كتبی تألیف كردند كه خود اعراب به دانشمندان ایران محتاج گردیدند - هر علمی از علوم و هر فنی از فنون حتی علوم و آداب و رسوم و شئون ملی خاصه و آداب شریعت مهارت و عظمت یافتند و زمام قدرت علم و دانش را به دست گرفتند به طوری كه اساتید دانشگاههای بزرگ اسلام مانند بغداد - قاهره - بصره - اندلس - زیتون - دمشق و غیره ایرانیان با عظمتی بودند كه هنوز نامشان سرلوحه افتخار است نه تنها در علوم و فنون حكمت و فلسفه و ریاضی و طب و غیره بلكه در كوچكترین اصول زندگی و روش پرورش و آداب معاشرت و خانه داری و احوال شخصی و تربیت فرزند و آن چه كه لازم زندگی فرد و اجتماع بود همه را تحت قواعد منظمی آورده در آن تألیف و تصنیف كرده و با خلاف خود و نسل آینده هدیه نموده اند ایرانی در بدایت امر مغلوب عرب شد ولی به بركت اسلام غالب بر عرب و همه جهان گردید زیرا زمام علم و دانش را به دست گرفت و فردوسی بزرگترین سخن سرای نامی ایران گوید:
گر چه زجور خلفا سوختیم
ز آل علی معرفت آموختیم
سیر تكامل علوم اسلامی از آغاز پرتوافكن اشعه تابناك اسلام شروع می شود كه علوم و فنون را به صورت صدها هزار حدیث تعلیم مسلمین كردند و سیاست تأسیس سقیفه بنی ساعده راه را بر مسلمین منحرف ساخت و در كشمكش اختلاف خلافت علوم و فنون متوقف گردید و فقط روی حدیث و آیات دور می زد این اختلاف در دوره بنی امیه شدت گرفت به طوری كه علی بن ابیطالب علیه السلام بزرگترین استاد مكتب اسلام خانه نشین شده و حفظ مقام سلطنت به منطوقه الملك عقیم معاویه را بر آن داشت كه تا آن جا كه می توانست علی و تابعین او را در مضیقه نگاه دارد و از بیان حقایق علم و حدیث و قرآن بكاهد - قریب نیم قرن وضع در نهایت دشواری گذشت حضرت علی علیه السلام و حضرت مجتبی علیه السلام شهید شدند و امام حسین علیه السلام قیام كرده تا این حقیقت را بر مردم ثابت نمود چنانچه امروز پس از 14 قرن بر تمام مسلمین كه به تاریخ آشنائی دارند مطلف مكشوف شده است دوران بنی امیه علم و ادب از بین رفت تا به بنی عباس رسید آن ها همین كه بر اریكه خلافت مستقر شدند اسلام توسعه یافت به دستیاری ایرانیان علوم و تمدن و فرهنگ و
[ صفحه 8]
كتب ملل مغلوب در اسلام تمركز داده شد و چون درآمد خزانه دولت هم كافی بوده از دانشمندان حمایت كردند تا تمام كتب علمی و فنی و فلسفی ملل مغلوب ترجمه ی شد سپس با تعلیمات عالیه اسلام توافق دادند و آن چه كه اختلاف داشت بیشتر را از بین بردند.